Sterrenkundige Peter Jonker, werkzaam bij het Netherlands Institute for Space Research (SRON) en de Radboud Universiteit, ontvangt een Consolidator Grant van 2 miljoen euro van de European Research Council. Daarmee gaat hij op jacht naar middelgrote zwarte gaten.
Jonker ontvangt een ERC Consolidator Grant die toponderzoekers in staat stelt om voort te bouwen aan hun onafhankelijke onderzoeksprogramma en/of onderzoeksgroep. De ERC wil zo nieuw excellent onderzoek versterken. Met de Europese onderzoekbeurs kan Jonker, die een dag in de week aan de Radboud Universiteit werkt, de komende vijf jaar nieuwe veelbelovende onderzoekers aantrekken. Een deel van het onderzoek zal in Nijmegen plaatsvinden.
Afbeelding 1. Artist impression van de Gaia-ruimtelescoop (ESA/ATG medialab; background image: ESO/S. Brunier)
Middelgrote zwarte gaten: ongrijpbare tussenmaatjes
Jonker gaat met zijn groep een van de grote raadselen van de hoge-energiefysica te lijf: de vraag of middelgrote zwarte gaten echt bestaan. Sterrenkundigen denken dat deze ongrijpbare tussenmaatjes – met een massa van honderden tot wel honderdduizend zonmassa’s – vroeg in het heelal moeten zijn ontstaan uit de eerste generatie van supersterren of enorme gaswolken die tot zwarte gaten ineenstortten. De ruimte rond melkwegstelsels zou er dan vol mee moeten zitten. Zo ook de ruimte rond ons eigen melkwegstelsel. Er zijn inmiddels wel sterke aanwijzingen voor het bestaan van middelgrote zwarte gaten, maar direct bewijs is er nog niet.
Weggeslingerde sterrenhopen
Jonker wil daarom met ESA’s nieuwe ruimtetelescoop Gaia en de grootste telescopen op aarde objecten en verschijnselen bestuderen die alleen ontstaan kunnen zijn door toedoen van een middelgroot zwart gat. Het gaat hierbij om weggeslingerde supercompacte sterrenhopen, rode superreuzen die extreem heldere röntgenbronnen voeden en witte dwergen die door getijdenkrachten uit elkaar worden getrokken. Jonker zoekt naar sterren die zich in de invloedssfeer van een kandidaat-middelgroot zwart gat bevinden. Door hun bewegingen te meten kan hij de massa ervan vaststellen.
Doorbraak
‘Het vinden van onweerlegbaar bewijs voor het bestaan van een middelgroot zwart gat is op zichzelf al een grote wetenschappelijk doorbraak’, zegt Jonker. ‘Maar het onderzoek heeft mogelijk ook verstrekkende implicaties voor de zoektocht naar signalen van donkere materie-deeltjes. En middelgrote zwarte gaten staan aan de basis van kosmische rampen die gravitatiegolven veroorzaken. Tenslotte zijn middelgrote zwarte gaten voor een belangrijk deel de groeikernen en bouwstenen van superzware zwarte gaten.’
Afbeelding 2. Still uit een wetenschappelijke simulatie van wat er gebeurd als een witte dwerg-ster te dicht bij een middelgroot zwart gat komt. Hij wordt dan uiteen getrokken en doordat ongeveer de helft van de materie naar het zwarte gat valt wordt het erg heet. Hierdoor neemt de hoeveelheid uitgezonden licht korte tijd sterk toe. Deze korte flitsen hopen we te kunnen vinden met de Gaia-satelliet (Rosswog et al. 2009)
> Lees hier het volledige persbericht van SRON
