Bang voor een prik? Zes tips om prikangst te overwinnen

24 feb 2022, 10:18 • gezondheid

Van flinke weerzin tot totale paniek: maar liefst een op de drie Nederlanders is bang voor prikken. Henk Schenk helpt mensen ernstige prikangst te overwinnen. Ook de GGD zet zich dagelijks in om mensen met prikangst te helpen.

Zes dingen die je kunt doen als je het vaccineren spannend vindt, maar tóch die prik wilt halen.

Door: Ministerie van VWS

Henk Schenk werkte meer dan twintig jaar bij de GGD in Amersfoort als uitvoerend arts en manager en is gespecialiseerd in prikangst. Sinds 2006 werkt hij als zelfstandig professional in de zorg.

Wat is prikangst?

“Prikangst betekent niets anders dan bang zijn voor prikken. Een beetje weerzin is normaal: de meeste mensen vinden het geen prettig idee maar kunnen zich daar overheen zetten. Ze weten dat het hen uiteindelijk iets oplevert. Een kleine groep heeft echt moeite met een prik en vermijden elke situatie waarin ze geprikt zouden kunnen worden. Eén op de duizend mensen heeft die extreme vorm van prikangst. Dat zijn zo’n 15 tot 17.000 Nederlanders.”

Hoe ontstaat prikangst eigenlijk?

“Vaak heeft iemand een vervelende ervaring gehad, is bijvoorbeeld als kind onder dwang geprikt. Mij valt het op dat prikangst sneller grip krijgt bij mensen die bovengemiddeld intelligent en succesvol zijn.

Zij zijn er aan gewend controle te hebben. Als er een prik moet worden gezet, moeten ze die controle uit handen geven. Dat vinden sommigen knap lastig. Wat er dan vaak gebeurt is dat ze een snellere ademhaling en hartslag krijgen. Sommigen worden misselijk of vallen zelfs flauw. Het lichaam maakt zich klaar om te vechten, te vluchten of te ‘bevriezen’. Het lastige voor mensen met deze hevige prikangst is dat in deze tijd er heel veel over vaccineren in de media staat. Elk beeld van een naald kan die nare gevoelens triggeren.”

Bedenken dat een vaccinatie ‘maar een prikje’ is, heeft dus geen zin?

“Inderdaad, voor iemand in paniek is het niet ‘maar een prikje’: er wordt een heel verhaal opgerakeld. De paniek neemt het over. Het is belangrijk om heel anders tegen zo’n prik aan te gaan kijken.”

Wat kun je doen als je je toch wilt laten vaccineren?

Als je vaccineren spannend vindt, heb ik zes tips voor op de priklocatie:

Zorg dat je uitgerust bent en voldoende gegeten en gedronken hebt. Je lichaam heeft die energie nodig.
Wees niet te trots of te bescheiden, vertel het de prikker en wees heel duidelijk. De prikker gaat ervan uit dat de meesten een prik wat onprettig kunnen vinden. Hij of zij kan niet raden dat je het echt heel eng vindt. Ze zijn wel getraind om empathisch met prikangst om te gaan en geven je graag wat extra tijd en uitleg.
Kijk niet naar je arm tijdens de prik. Dat helpt bij het ontspannen.
Zoek afleiding: zet bijvoorbeeld je favoriete muziek op.
Ontspan je arm zoveel mogelijk, laat je schouders bewust zakken.
Doe ademhalingsoefeningen: Adem bewust, in door je neus, uit door je mond. Als je je daarop concentreert, ervaar je de prik als sneller en pijnlozer.

Waarom zou je wat aan prikangst willen doen?

“Prikangst kan iemand flink dwarszitten. Als je met klachten niet naar de huisarts durft, omdat hij dan misschien bloed wil prikken. Een verre reis kan niet omdat je dan vaccinaties nodig hebt. Er zijn vrouwen die niet zwanger durven te worden omdat er in het begin van je zwangerschap bloed wordt geprikt. Anderen willen graag tegen corona gevaccineerd worden maar durven die prik niet te halen. De wens om prikangst te overwinnen is meestal groot.

Kortom: prikangst is te overwinnen?

“Jazeker. Schaamte is een grote hindernis. Voor je prikangst uitkomen is de eerste én de grootste stap naar een beetje bevrijding. Die geeft al veel opluchting. Daarna wordt het alleen maar makkelijker.”

"Op elke priklocatie van de GGD zijn medewerkers alert op bezoekers die angst voor de vaccinatie vertonen. Dit gebeurt al bij de gezondheidscheck als de bezoeker op de priklocatie komt – de host vraagt dan direct naar bijzonderheden."

Hoe gaan jullie bij de GGD om met prikangst en vaccineren?

“In veel gevallen geven bezoekers het al zelf aan als ze op de locatie komen. Als dat gebeurt, leiden wij je altijd langs het medisch checkpunt, dat bemand wordt door verpleegkundigen, medisch studenten of artsen. Zij kunnen op een rustige en geruststellende manier uitleggen wat iemand te wachten staat en antwoord geven op vragen. Wij bieden dan ook de mogelijkheid aan om liggend te worden geprikt. De angst om flauwvallen wordt hiermee minder, omdat je al ligt.

De prik wordt gezet in een aparte ruimte met veel privacy, door een arts of prikker met veel ervaring die de tijd neemt en iemand met prikangst gerust kan stellen. Na de prik mag je nog even blijven in dezelfde ruimte, waarna je kan plaats nemen in de wachtruimte en nog extra geobserveerd wordt door een EHBO’er. Ook de GGD zet zich dagelijks in om mensen met prikangst te helpen. En met succes, want onlangs waardeerden de bezoekers de priklocaties met een 9,3."

Wat zien jullie nog meer op de priklocaties gebeuren?

"Nu de doelgroep jonger wordt, zien wij veel meer mensen met prikangst. Bij de oudere groepen kwam dit bijna niet voor. Vooral mensen die eerder zijn flauwgevallen nemen dit (onbewust) mee. Een vroegere ervaring met naalden kan zorgen voor angst, maar ook te weinig kennis van de bestanddelen van het vaccin. In deze gevallen nemen wij de tijd om uit te leggen wat er gebeurt nadat het vaccin is gezet, wat de antistoffen doen, wanneer de bestanddelen door het lichaam worden afgebroken en wat bijwerkingen kunnen zijn. Wij merken dat mensen dit heel prettig vinden. Gerichte informatie van een deskundig persoon.”

Opmerkelijk is de groep die voor een vaccinatie op de locatie verschijnt zonder te hebben gegeten. Als bij deze doelgroep al enige angst speelt, kan weinig eten de angst versterken. Daarnaast zien we ook dat mensen eerder flauwvallen als zij niet (goed) hebben gegeten. Wij hebben hiervoor altijd energietabletten paraat, zoete drankjes of zoute koekjes. Er is zelfs een arts op locatie die standaard een tros bananen meeneemt en deze aanbiedt!”

Wat moet je doen als je zelf te maken met prikangst?

“Meld dit dan bij aankomst aan een van onze medewerkers. Wij zorgen dat we je goed informeren. Als je weet wat je te wachten staat helpt dit al heel veel. Daarnaast nemen wij, als je dit wilt, echt de tijd voor je. Onthoud altijd: je bent niet de enige! We vinden het fantastisch dat je de stap neemt een vaccinatie te halen, wij begeleiden je graag in dit hele proces, dat trouwens maar heel kort duurt en dus zo over is."