Op 8 februari 2023 verschijnt de publicatie Book Collections as Archaeological Sites, waarin de geschiedenis van de oude boekencollectie van vrouwenklooster Soeterbeeck wordt beschreven. De auteurs gaan in op de vele betekenissen die de boeken hadden voor de zusters en de gemeenschap.
De Nijmeegse Universiteitsbibliotheek herbergt de oude boekencollectie van vrouwenklooster Soeterbeeck. Twaalf jaar geleden begonnen Hans Kienhorst en Ad Poirters, beiden filoloog en boekhistoricus, aan een studie over de historische bibliotheek van de zusters. Zij gebruikten theorieën uit de moderne archeologie om de bibliotheek in kaart te brengen als een soort archeologische vindplaats.
Vrouwenklooster Soeterbeeck
Het klooster Soeterbeeck werd gesticht in 1448 als gemeenschap van religieuze vrouwen. In 1997 verlieten de laatste zusters hun klooster in Deursen. Ze schonken hun gebouwen en inboedel aan de Nijmeegse universiteit.
De rijke boekencollectie, die wordt beheerd door de Stichting Kunstpatrimonium Soeterbeeck en in langdurige bruikleen is van de Universiteitsbibliotheek, wordt voor het grootste deel gevormd door de ‘oude bibliotheek’ van de zusters, die in de jaren 1950 werd ingericht. Die bibliotheek bestaat uit 44 laatmiddeleeuwse handschriften, honderden gedrukte boeken, verschillende postmiddeleeuwse handschriften (tot 1800) en tientallen fragmenten. Het gaat vooral om boeken voor de liturgie en voor persoonlijk gebed en meditatie.
Veel van deze boeken dragen de sporen van langdurig en intensief gebruik. Zusters maakten aantekeningen en de boeken werden aangepast aan nieuwe tijden. Met name de handschriften raakten ernstig beschadigd. Wat ervan overbleef, werd door de zusters op liefdevolle wijze gerestaureerd.
Archeologische vindplaats
In de studie van Kienhorst en Poirters komen zowel de productie van de boeken als de gebruikssporen aan bod. Ze kunnen veel van die sporen met elkaar verbinden, bijvoorbeeld omdat ze door dezelfde persoon zijn achtergelaten. De auteurs gaan in op de rol die de boeken speelden in de persoonlijke relaties tussen de zusters, het hergebruik en de verkoop van de oude boeken als bindmateriaal en hun herwaardering als erfgoed van de Moderne Devotie. Daarmee leggen de schrijvers de gelaagdheid van de bibliotheek bloot, in de context van het persoonlijk leven van de zusters en de geschiedenis van hun klooster.
De publicatie bevat een catalogus van de Soeterbeeckse boeken die in Nijmegen bewaard worden. De beschrijving van de oude drukken daarin kwam tot stand in samenwerking met Eefje Roodenburg, conservator Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek. De archeologische benadering die de studie zo bijzonder maakt, komt extra tot haar recht in de vele prachtige foto’s van Anton Houtappels.
Presentatie op 8 februari
Kienhorst en Poirters presenteren op 8 februari om 18.45 uur de resultaten van hun onderzoek in Theaterzaal C van het Elinor Ostromgebouw (Heyendaalseweg 141) te Nijmegen. Ook is er een kleine tentoonstelling met oude handschriften en drukken uit de Collectie Soeterbeeck. Meer informatie vind je hier.
Later in het jaar vinden de volgende activiteiten plaats:
- 9 maart: presentaties over de boeken van Soeterbeeck
- 20 april: presentaties over het klooster als bijzondere erfgoedlocatie en de workshop Zingen als een zuster van Soeterbeeck
- 17 en 18 juni: Ritme van leven: Een etmaal in Soeterbeeck, klooster Soeterbeeck
Op de foto bestuderen Ad Poirters (links) en Hans Kienhorst boek V 118 uit de Collectie Soeterbeeck.
