Herwen-Hemeling: uitzonderlijke ontdekking van Romeins heiligdom

In Nederland is het Romeinse heiligdom van Herwen-Hemeling de belangrijkste vondst op het gebied van de Romeinse religie sinds de ontdekking van de altaren van Nehalennia, nu meer dan vijftig jaar geleden. Maar eigenlijk is Herwen enig in zijn soort in Nederland.

Sterker nog, het Romeinse heiligdom van Herwen is een van de best bewaarde Romeinse cultusplaatsen van Noordwest-Europa.

Herwen is als het ware een tijdscapsule waarin altaren, bouwinscripties, gebouwen, offergaven en standbeelden bij elkaar bewaard zijn gebleven. Herwen-Hemeling

is daarmee van internationaal belang, omdat deze plaats de kennis over de Romeinse religie, en zeker ook over de limes vergroot. Zo zijn veel wijdingen gedaan door officieren van het tweede cohort, waarvan niet veel bekend is. Ditzelfde cohort sloeg in de jaren 124-125 slagstempels in de houten palen

die gebruikt werden voor de limesweg in Valkenburg (Zuid-Holland). De vermelding, op een van de inscripties, van de gouverneur van de Romeinse provincie waartoe Nederland destijds behoorde, toont aan dat het Herwense heiligdom ook van bovenlokale betekenis is geweest.

Het is dan ook bijzonder spijtig dat deze ontdekking niet eerder is gedaan, want dan was er de mogelijkheid geweest om deze bijzondere vindplaats binnen het Unesco Werelderfgoed 'De Neder-Germaanse limes' te behouden. Dat had de plek zeker verdiend. Door de alertheid van vrijwilligers van de Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie (AWN) , die de vindplaats ontdekten en de professionele archeologen inschakelden, maar zeker ook door de moeite die zowel de provincie Gelderland als de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed hebben gestoken in het financieren van dit onderzoek, kon dit belangrijke Romeinse heiligdom worden onderzocht. De archeologen van RAAP , die maandenlang in het veld hebben gewerkt, hebben de vindplaats buitengewoon zorgvuldig opgegraven, waardoor de vondsten en sporen die in de grond aanwezig waren, op een later moment op een goede manier kunnen worden bestudeerd en gepubliceerd.

In ieder geval is Nederland, en zelfs Noordwest-Europa, een nieuw Romeins heiligdom rijker. De uitdaging voor de komende jaren zal zijn om dit complex zo goed mogelijk te analyseren en te publiceren, en om de informatie toegankelijk te maken voor het grote publiek.

Samen met een kleine groep kenners van de Romeinse archeologie werd ik op 31 januari 2022 deelgenoot gemaakt van deze vondst. De opgravers van het bedrijf RAAP uit Zutphen, maar ook medewerkers van de provincie Gelderland, besloten namelijk al in een vroeg stadium externe expertise in te schakelen, een lovenswaardig initiatief om zo veel mogelijk gebruik te maken van de aanwezige kennis in Nederland. Eind januari was nog niet helemaal duidelijk om wat voor soort vindplaats het nu ging in Herwen. Op 13 april mochten de betrokken Romeinenkenners ook een bezoek brengen aan de opgraving. Daar lag op een aantal tafels de oogst van de afgelopen weken: veel stukken kalksteen met letters, stukken beeldhouwwerk, Romeinse dakpannen met stempels van het Neder-Germaanse leger en een keur aan metalen voorwerpen, waaronder veel mantelspelden.